اعمال و مناسک حج

حج زیارت خانه خدا است که هر ساله توسط میلیون ها مسلمان از سراسر جهان اسلام انجام می شود. مسلمانانی که توانایی جسمی و مالی دارند واجب است حداقل یکبار در طول زندگی خود به حج بروند. فریضه حج، یک همایش معنوی بزرگی است که همه ‌ساله در زمان مقرر با مناسک ویژه خود برگزار می‌گردد. مناسک حج تمتع به دو بخش تقسیم می شود؛ عمره تمتع و حج تمتع.

عمره تمتع دراری پنج عمل است که به ترتیب عبارتند از احرام از یکی از موقعیت های مشخص شده، طواف، نماز طواف، سعی صفا و مروه و تقصیر یا کوتاه کردن مقداری از مو یا ناخن. حج تمتع بعد از انجام عمره انجام می شود و از سیزده بخش تشکیل شده است. در ادامه برخی از اعمال حج را به طور مختصر توضیح میدهیم.

مناسک حج چیست؟

مناسک حج که امروزه انجام می شود توسط حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ایجاد شده است، اما بر اساس قرآن، می توان آنها را به حضرت ابراهیم نسبت داد. مسلمانان معتقدند که خداوند به ابراهیم دستور داده بود که همسرش هاجر و پسرش اسماعیل را در صحرای مکه تنها بگذارد.

هاجر هفت بار ناامیدانه در جستجوی آب بین دو تپه صفا و مروه دوید اما هیچ کدام را نیافت. ناامیدانه نزد اسماعیل برگشت، نوزاد را دید که با پایش زمین را می خراشید و یک چشمه آب از محل بیرون آمد. این چاه زمزم در مسجد الحرام مکه است. زائران هنگام ادای حج یا عمره از چاه دیدن می کنند تا آب آن را بنوشند.

مناسک اصلی زیارت حج عبارتند از:

احرام:
بهترین زمان احرام، هشتم ذی الحجه است. اما ممکن است این تاریخ سه روز قبل باشد یا تا ظهر نهم ذی الحجه به تاخیر بیفتد. احرام از شهر مقدس مکه و ترجیحاً در مسجدالحرام شروع می شود.
انسان پس از اتمام عمره تمتّع و کنار گذاشتن احرام، نباید به خاطر حاجت از مکه خارج شود و در صورت نیاز واجب است برای حج تمتع در مکه احرام ببندد و در حالت احرام از مکه خارج شود. در همان حال احرام برای حج برگرد.
اقامت در عرفات:
عرفات نام دره ای است که زائر نهم ذی الحجه در آن اقامت می کند. مساحت آن بیش از دو مایل مربع است و تقریباً 12 مایل خارج از مکه است. زائر روز نهم ذی الحجه از ظهر تا غروب آفتاب در عرفات می ماند. توجه داشته باشید که خروج از عرفات قبل از غروب عمدی یا غیرعمدی ممنوع است.
وجوب و تعریف اقامت در عرفات دقیقاً همان اقامت مطلق در آن مکان شریف است، خواه با پیاده روی و یا نشستن در وسیله نقلیه به آنجا برسید.
اقامت در مزدلفه:
در شب عید و هنگام خروج از عرفات پس از غروب آفتاب، زائر عازم مزدلفه می شود.
اقامت در مشعر عبادتی است که در آن نیت واجب است. خروج از مزدلفه قبل از طلوع خورشید برای افراد زیر (کسانی که به دلیل ازدحام جمعیت در صبح عید دچار مشکل می شوند) جایز است:
افرادی که قدرت ندارند مانند زنان و کودکان و پیرمردها.
افرادی که بهانه ای مانند ترس یا بیماری دارند.
افرادی که راهنمای افراد فوق هستند و باید مراقب آنها باشند.
سنگ اندازی در جمره العقبه:
بزرگترین نماد شیطان است که در حومه منا به طرف مکه قرار دارد و در روز دهم هفت سنگریزه انداخته شود و رعایت موارد زیر ضروری است.
پرتاب سنگریزه باید همراه با نیت قرب الهی باشد.
تعداد سنگریزه ها باید هفت عدد باشد.
سنگریزه ها را باید جداگانه پرتاب کرد (یکی پس از دیگری) یعنی پرتاب چندین سنگریزه در یک زمان مجاز نیست.
سنگریزه باید به محل برسد و هر چه نرسد به حساب نمی آید.
زمان پرتاب از طلوع آفتاب روز عید تا غروب همان روز است.
سنگریزه ها باید از ناحیه مقدس باشند. و خارج (حرم) قابل قبول نیست.
قربانی:
برای قربانی باید از یکی از چهار نوع حیوان استفاده شود: شتر (حداقل پنج سال)، گاو (حداقل دو سال)، گوسفند (بیش از یک سال) یا بز (بیش از دو سال). در میان آنها شتر بهترین است. حیوان باید سالم و بدون عیب باشد (نه بیمار. کور، لنگ، خیلی پیر یا خیلی لاغر).
اگر زائر نتواند قربانی بخرد، باید ده روز روزه بگیرد (سه روز در منا و هفت روز دیگر در وطن خود).
تراشیدن (حلق) و کوتاه کردن مقداری مو یا ناخن (تقصیر):
تراشیدن ریش (برای مردان) مخصوصاً برای کسانی که برای اولین بار به حج می روند ترجیح داده می شود. برخی از فقها تراشیدن ریش (برای مردان) را واجب می دانند. اما تراشیدن (برای زنان) جایز نیست. در عوض، زنان باید فقط کمی از مو یا ناخن خود را کوتاه کند.
طواف حج
 دقیقاً مانند طواف عمره است و باید به قصد قرب الهی انجام شود.
نماز طواف
دو رکعت نماز طواف حج باید در پشت جایگاه ابراهیم به قصد تقرب به خدا خوانده شود. 
سعی (رفتن و آمدن) بین صفا و مروه به قصد قرب الهی.
طواف نساء: 
شبیه طواف عمره است که به قصد قرب الهی انجام می شود.
نماز طواف نساء
نماز دو رکعتی را پشت سر مقام ابراهیم به قصد تقرب واجب است. 
گذراندن شب در منا:
زائر پس از اقامه نماز باید به منا برگردد و شبهای یازدهم و دوازدهم ذی الحجه را به قصد تقرب در منا بگذراند.
زائر می تواند بعد از ظهر روز دوازدهم از منا خارج شود. اگر تا غروب آفتاب در منا بماند، شب سیزدهم واجب است و جمرات در آن روز واجب است.